پلاکت ها منبع بسیار دسترس از تقریبا فاکتورهای رشد هستند . تعدادی از فاکتورهای رشد هستند که برای بار اول از پلاکت ها استخراج شدند و به همین علت فاکتور رشد پلاکتی نامیده شدند . اما مشخص شد پلاکت ها تقریبا تمام فاکتورهای رشد را دارند و فاکتورهای رشد پلاکتی هم در سایر منابع وجود دارند .
نویسنده : دکتر محمد زهرائی
پلاکتها منبع بسیار عالی فاکتور رشد میباشند . هنگامی که بخشی از بدن دچار تروما یا بریدگی شده عروق ناحیه آسیب میبینند پلاکتها در محل آسیب عروقی تجمع یافته و محتویات خود را آزاد میکنند که شامل است بر فاکتورهای انعقادی که جلوی خونریزی را میگیرند و فاکتورهای رشد که باعث شروع روند ترمیم میشوند .
پلاکتها خود قطعاتی از سلولهای بزرگی به نام مگاکاریوسیت Megakaryocytes هستند که در مغز استخوان تولید میشود . مگاکاریوسیتها فاکتورهای انعقادی و رشد را در گرانولهای خود ذخیره نموده و سپس با ایجاد استطالههای فراوان و تبدیل آنها به قطعات گرد و کوچک ، پلاکتها ایجاد میشوند .
تا وقتی پلاکتها با جدار صاف و صیقلی داخل سلولهای اندوتلیال که سطح داخل عروق و مویرگها را پوشانده د رتماس هستند ، پلاکت سالم است اما در صورتیکه هرگونه ناصافی یا پارگی ایجاد شود پلاکتها به آن چسبیده و پاره شده و فاکتورهای انعقادی و رشد را بیرون میریزند ، فاکتورهای انعقادی در یک ابشاری از وقایع گسترش یابنده فیبرین محلول در خون را تبدیل به یک توری میکنند که گلبولهای سفید و قرمز و بقیه پلاکتها در آن گیر افتاده و لخته ایجاد میشود . فاکتورهای رشد آزاد شده هم در این توری فیبرینی باقی مانده و کمک کم در بافت آزتد میشوند و باعث فعال شدن سلولهای بنیادی بافت به ناحیه آسیب و تکثیر و تمایز سلولهای ایجاد شده برای ترمیم بافت میشوند.
پلاکتها چه فاکتورهای رشدی را در گرانولهای خود دارند؟
پلاکتها (Platelets) تنها نقش انعقاد را ندارند، بلکه منبع غنی از فاکتورهای رشد و سیتوکاینها هستند که در ترمیم بافتی، التهاب، آنژیوژنز (تشکیل عروق جدید) و تحریک سلولهای بنیادی نقش بسزایی دارند. این مواد در دانههای آلفا (α-Granules) پلاکتها ذخیره شدهاند. هر پلاکت حدود 50 تا 80 گرانول الفا دارد .
در زیر فاکتورهای رشد پلاکتی و عملکرد شناخته شده فعلی هریک آورده شده است:
- PDGF (Platelet-Derived Growth Factor)
تحریک رشد فیبروبلاستها، سلولهای عضلانی صاف و سلولهای مزانشیمی ، القاء ترمیم بافتی و رگزایی
- VEGF (Vascular Endothelial Growth Factor)
القاء رگزایی (Angiogenesis)و بهبود گردش خون در محل آسیب
- TGF-β (Transforming Growth Factor Beta)
تنظیم تمایز سلولی ، تقویت تولید ماتریکس خارج سلولی (ECM)، تنظیم التهاب و فیبروز
مهم در ترمیم زخم و ضد پیری
- EGF (Epidermal Growth Factor)
تحریک رشد و تکثیر سلولهای اپیدرمال (پوستی) ، بهبود ترمیم زخم ، افزایش تولید کلاژن
- FGF (Fibroblast Growth Factor)
تحریک رشد فیبروبلاستها ، القاء رگزایی ، مهم در مهندسی بافت و جوانسازی
- bFGF (Basic Fibroblast Growth Factor)
مشابه FGF نقش در رگزایی و ترمیم بافتی
- IGF-1 (Insulin-Like Growth Factor 1)
تقویت رشد سلولی ، تحریک تکثیر سلولهای بنیادی ، تقویت سایر فاکتورهای رشد
- HGF (Hepatocyte Growth Factor)
تحریک رشد کبد و سایر بافتها مهم در جذب سلولهای بنیادی و ترمیم بافتی
- NGF (Nerve Growth Factor)
رشد و بقا نورونها ، القاء نوروژنز (Neurogenesis)، مهم در بازسازی سیستم عصبی
- BDNF (Brain-Derived Neurotrophic Factor)
حفاظت و رشد نورونها ، بهبود یادگیری و حافظه ، تقویت سلامت سیستم عصبی
- CTGF (Connective Tissue Growth Factor
همراه TGF-β عمل میکندوبا تحریک تولید کلاژن باعث ترمیم بافت همبندی یا فیبروز میشود
- BMP (Bone Morphogenetic Protein)
القاء استخوانزایی (Osteogenesis) و تمایز سلولهای بنیادی به استئوبلاستها
from Wikipedia : ساختار پلاکت
همانطور که در شکل ساختار پلاکت مشاهده میشود ، پلاکتها دارای گرانولهای تیره یا متراکم یا dense نیز هستند .
گرانولهای متراکم، که ارگانلهای کوچکی هستند و شامل موادی مانند کلسیم، سروتونین و آدنوزین دی فسفات (ADP) میباشند. این مواد برای فعالسازی و تجمیع پلاکتها بسیار حیاتی هستند، بهویژه در هنگام آسیب به رگهای خونی برای کمک به متوقف کردن خونریزی. بدون وجود کافی گرانولهای متراکم یا محتویات آنها، پلاکتها نمیتوانند به طور مؤثر فعال شوند و در هموستاز (فرایند متوقف کردن خونریزی) شرکت کنند، که منجر به زمان خونریزی طولانیتر و افزایش خطر خونریزی میشود.
عملکرد فاکتورهای رشد پلاکت ها
فعالسازی پلاکت:
وقتی پلاکتها در محل آسیب فعال میشوند، α-Granules به روش اگزوستوزیس (Exocytosis) شروع به آزادسازی فاکتورهای رشد میکنند.
اثرات سیگنالدهی:
فاکتورها به گیرندههای خاص خود متصل شده و مسیرهای سلولی مانند:
SMAD Pathway
MAPK Pathway
PI3K/Akt Pathway
ERK Pathway
را فعال میکند .
کاربردهای بالینی فاکتورهای رشد پلاکتی :
PDGF
ترمیم زخم، جوانسازی پوست، درمان ریزش مو
VEGF
رگزایی، بهبود گردش خون در بافتهای آسیبدیده
TGF-β
تسریع ترمیم، تشکیل بافت اسکار، ضد پیری
EGF
جوانسازی پوست، ترمیم اپیدرم
FGF / bFGF
رگزایی، ترمیم بافتی عمیق
IGF
تقویت سلولهای بنیادی، رشد عضلانی و عصبی
NGF / BDNF
نوروژنز، مقابله با استرس اکسیداتیو، بهبود عملکرد شناختی
CTGF
تقویت ترمیم بافت همبندی
BMP
استخوانزایی، جراحی دندان
