درمان ناباروری مردان با روش‌های بیولوژیک بازسازی‌کننده

 مقدمه و تعریف ناباروری مردان

ناباروری مردان به عنوان ناتوانی در ایجاد بارداری پس از یک سال رابطه جنسی محافظت‌نشده تعریف می‌شود. اختلالات شایع شامل:

• کاهش تعداد اسپرم (Oligozoospermia)،
• کیفیت ضعیف اسپرم (Asthenozoospermia)،
• فقدان اسپرم (Azoospermia)،
• آسیب DNA اسپرم و اختلال در عملکرد سلول‌های سرتولی یا لایدیگ.

علل ناباروری مردان شامل عوامل ژنتیکی، التهابی، اکسیداتیو، آسیب‌های وارده به بیضه یا عفونت‌ها هستند. درمان‌های رایج شامل داروهای هورمونی، جراحی و تکنیک‌های کمکی تولید مثلی (ART) است، اما در بسیاری از بیماران پاسخ محدود است.

در سال‌های اخیر، روش‌های بیولوژیک بازسازی‌کننده شامل PRP، ACS، اگزوزوم‌ها و سلول‌های بنیادی مزانشیمی به عنوان گزینه‌های نوظهور برای بهبود عملکرد اسپرم و سلول‌های بیضه مورد بررسی قرار گرفته‌اند.

 پلاسمای غنی از پلاکت (PRP) در ناباروری مردان

 مکانیسم مولکولی

PRP سرشار از فاکتورهای رشد مانند PDGF، VEGF، IGF-1 و TGF-β است که می‌توانند:

• رگ‌زایی و خون‌رسانی بیضه‌ها را بهبود دهند،
• مسیرهای بقای سلولی و ضدآپپتوز در سلول‌های سرتولی و اسپرماتوگونی را فعال کنند،
• استرس اکسیداتیو را کاهش دهند،
• محیط میکروبیولوژیکی بیضه را برای اسپرماتوژنز بهینه کنند.

 شواهد پیش‌بالینی و بالینی

مطالعات Eeperimental نشان داده‌اند که تزریق PRP به بافت بیضه می‌تواند:

• تعداد و تحرک اسپرم را افزایش دهد،
• کیفیت DNA اسپرم را بهبود بخشد،
• اثرات التهابی ناشی از آسیب‌های شیمیایی یا وارده به بیضه را کاهش دهد.

مطالعات انسانی محدود اما امیدوارکننده‌اند. یک مطالعه گزارش کرد که تزریق اتولوگ PRP به بیضه در بیماران با Oligozoospermia منجر به افزایش تحرک و تعداد اسپرم و بهبود کیفیت DNA اسپرم شد.

 سرم اتولوگ غنی‌شده (ACS)

 مکانیسم اثر

ACS حاوی IL-1Ra است که می‌تواند التهاب مزمن بیضه ناشی از آسیب یا عفونت را کاهش دهد.

 ۳.۲ مزیت در ناباروری مردان

• کاهش آسیب التهابی سلول‌های سرتولی و لایدیگ،
• کاهش آپوپتوز اسپرماتوگونی‌ها،
• بهبود کیفیت و تحرک اسپرم.

شواهد

مطالعات پیش‌بالینی نشان داده‌اند که ACS می‌تواند در شرایط آسیب التهابی مزمن بیضه و اختلال اسپرماتوژنز اثر محافظتی داشته باشد. داده‌های انسانی هنوز محدود است اما نشان‌دهنده ایمنی و پتانسیل ترمیمی این روش هستند.

اگزوزوم‌ها و وزیکول‌های خارج‌سلولی (EVs)

  تعریف و مزیت

اگزوزوم‌ها حامل microRNA، پروتئین‌های رشد و سیگنال‌های پاراکرینی هستند و اثرات ترمیمی بدون نیاز به تزریق سلول زنده دارند.

 مکانیسم اثر

• افزایش بقای اسپرماتوگونی‌ها و سلول‌های سرتولی،
• کاهش استرس اکسیداتیو،
• مهار مسیرهای آپوپتوز،
• تقویت تولید اسپرم و کیفیت DNA اسپرم.

 شواهد

مطالعات Experimental نشان داده‌اند که اگزوزوم‌های مشتق از MSC:

• تعداد اسپرم و تحرک آن را بهبود می‌دهند،
• کیفیت DNA اسپرم را افزایش می‌دهند،
• در مدل‌های آسیب شیمیایی بیضه اثر ترمیمی چشمگیری دارند.

سلول‌های بنیادی مزانشیمی (MSCs)

مکانیسم اثر

MSCs با ترشح فاکتورهای رشد و اثرات پاراکرینی می‌توانند:

• بازسازی بافت بیضه و سلول‌های اسپرماتوگونی،
• بهبود رگ‌زایی و اکسیژن‌رسانی،
• کاهش التهاب و فیبروز،
• افزایش تولید اسپرم و کیفیت آن.

 شواهد بالینی

مطالعات Experimental و برخی کارآزمایی‌های انسانی اولیه نشان داده‌اند که MSCها و مشتقات آن‌ها (EVs و اگزوزوم) می‌توانند:

• تعداد اسپرم و تحرک را افزایش دهند،
• کیفیت DNA اسپرم را بهبود بخشند،
• نرخ باروری در مدل‌های حیوانی را افزایش دهند.

چالش‌ها

• استانداردسازی منابع و دوز سلول،
• مسیر تزریق مناسب و ایمنی بلندمدت،
• هزینه تولید و آماده‌سازی MSCها.

جمع‌بندی و چشم‌انداز آینده

روش‌های بیولوژیک بازسازی‌کننده، شامل PRP، ACS، اگزوزوم‌ها و MSCها، مسیر نوینی در درمان ناباروری مردان ایجاد کرده‌اند که هدف آن بازسازی سلول‌های بیضه و بهبود کیفیت اسپرم به جای جایگزینی صرف دارویی است.

• PRP : افزایش رگ‌زایی و بقای اسپرماتوگونی‌ها.
• ACS : کاهش التهاب مزمن و محافظت سلول‌های بیضه.
• اگزوزوم‌ها: اثر پاراکرینی ایمن و هدفمند.
• MSCها: بازسازی ساختاری، بهبود کیفیت و تعداد اسپرم.

آینده درمان ناباروری مردان مبتنی بر مطالعات کنترل‌شده انسانی، ترکیب روش‌ها و استانداردسازی پروتکل‌های درمانی خواهد بود.