نویسنده : دکتر محمد زهرائی
درگیری میکروواسکولر در دیابت اشاره به آسیبهایی دارد که در سطح رگهای خونی کوچک ( بخصوص سرخرگهای ریز و مویرگها ) در افراد مبتلا به دیابت ایجاد میشود. این آسیبها ناشی از تغییرات پاتوفیزیولوژیکی هستند که تحت تأثیر عوامل مختلفی مانند هایپرگلیسمی (افزایش قند خون)، التهاب، استرس اکسیداتیو و اختلال در عملکرد اندوتلیال (سلولهای پوششی داخلی رگها) رخ میدهند. این درگیری میتواند به عوارض جدی و طولانیمدت منجر شود که به طور کلی به عنوان عوارض میکروواسکولار دیابت شناخته میشوند.
علل و مکانیسمهای درگیری میکروواسکولر در دیابت :
- هایپرگلیسمی و گلیکوزیلاسیون پروتئینها:
افزایش سطح قند خون باعث گلیکوزیلاسیون (اتصال غیرآنزیمی گلوکز به پروتئینها) میشود. این فرآیند منجر به تغییر در ساختار و عملکرد پروتئینهای مهم مانند هموگلوبین، کلاژن و پروتئینهای اندوتلیال میشود.
تشکیل محصولات نهایی گلیکوزیلاسیون پیشرفته (AGEs) باعث التهاب و آسیب به رگهای خونی میشود.
- استرس اکسیداتیو:
هایپرگلیسمی باعث افزایش تولید رادیکالهای آزاد اکسیژن میشود که به سلولها و بافتها آسیب میزنند. این استرس اکسیداتیو منجر به اختلال در عملکرد اندوتلیال و افزایش نفوذپذیری رگها میشود.
- اختلال در مسیر پلیال-آلدول-کیناز(PKC):
هایپرگلیسمی باعث فعال شدن مسیر PKC میشود که نقش مهمی در تنظیم عروق دارد. فعالیت بیش از حد PKC منجر به اختلال در جریان خون، افزایش نفوذپذیری رگها و آسیب به بافتها میشود.
- تغییرات در سیستم رنین-آنژیوتنسین (RAS) :
فعال شدن سیستم RAS در دیابت باعث افزایش فشار خون و آسیب به رگهای کوچک میشود.
- التهاب مزمن:
دیابت باعث القای وضعیت التهابی مزمن میشود که در آن سایتوکینهای التهابی مانند TNF-α و IL-6 نقش دارند. این التهاب به بافتهای مختلف، از جمله رگهای خونی، آسیب میزند.
عوارض میکروواسکولار دیابت :
درگیری میکروواسکولر در دیابت میتواند به عوارض زیر منجر شود:
- رتینوپاتی دیابتی (Diabetic Retinopathy):
آسیب به رگهای خونی شبکیه چشم.
علائم شامل کاهش بینایی، ادم ماکولا و در موارد پیشرفته، از دست دادن دائمی بینایی است.
- نفروپاتی دیابتی (Diabetic Nephropathy):
آسیب به گلومرولها (واحد فیلتراسیون کلیه).
علائم شامل پروتئینوری (وجود پروتئین در ادرار)، افزایش کراتینین و در نهایت نارسایی کلیه است.
- نوروپاتی دیابتی (Diabetic Neuropathy):
آسیب به اعصاب محیطی به دلیل اختلال در جریان خون و نقص تغذیه عصبی.
علائم شامل بیحسی، درد، سوزش و ضعف عضلانی است.
- آسیب به پوست و بافتهای نرم بخصوص در ناحیه مچ پا و پا و انگشتان :
آتروفی پوست، زخمهای دیابتی و کاهش بهبودی زخمها به دلیل اختلال در جریان خون.
پیشگیری و مدیریت
- قلب (میکروواسکولار کاردیومیوپاتی):
مویرگهای عضله قلبی: اختلال در جریان خون به عضله قلبی میتواند منجر به عوارض قلبی مانند انفارکتوس کوچک (microinfarction) و تخریب تدریجی عضله قلبی شود .
- درگیری میکروواسکولار مغز:
آسیب به رگهای خونی کوچک مغز (مویرگها و آرتریولها) میتواند منجر به اختلال در جریان خون و کاهش اکسیژنرسانی به بافت مغزی شود. این وضعیت میتواند به عوارضی مانند encephalopathy vascular (آسیب مزمن مغز ناشی از اختلال عروقی) منجر شود.
پیشگیری از پیشرفت درگیری میکروواسکولار دیابت و عوارض آن :
برای کاهش خطر درگیری میکروواسکولر در دیابت، مدیریت دقیق قند خون و کنترل عوامل خطر ضروری است. راهکارهای اصلی شامل:
- کنترل قند خون:
حفظ سطح HbA1c (هموگلوبین گلیکوزیله) در محدوده هدف (معمولاً کمتر از 7%).
- کنترل فشار خون:
حفظ فشار خون در محدوده هدف (معمولاً کمتر از 130/80 میلیمتر جیوه).
- کاهش چربی خون:
کنترل سطح LDL کلسترول
- تغییر سبک زندگی:
رژیم غذایی سالم (کمچرب، کمنمک و غنی از فیبر).
- ورزش منظم.
- ترک سیگار و مصرف الکل.
- معاینات دورهای:
معاینه چشم برای تشخیص زودهنگام رتینوپاتی. آزمایشهای کلیوی (مانند پروتئینوری و کراتینین سرم). بررسی علائم نوروپاتی دیابتی.
